De Europese hanenpoot (Echinochloa crus-galli) is niet het liefste jongetje van de plantenklas. Sterker nog: De Europese hanenpoot is dat jongetje dat altijd een zakmes mee naar school neemt en iedere pauze ruzie zoekt op het schoolplein. Niemand is echt dol op dit haantjesgedrag, vooral zijn grote broer mais niet.

Wat is de Europese hanenpoot?

De Europese hanenpoot is een grassoort die opvalt door zijn typische bloeiwijze. De aren hebben wel iets weg van hanenpoten wordt gezegd. En daar heeft hij dus ook zijn naam aan te danken. Het is een éénjarige plant die plant die bloeit van juli tot en met oktober.

De plant komt wereldwijd voor, met uitzondering van tropisch Afrika. En over heel de wereld staat deze plant bekend als één van de meest vervelende onkruiden. In Azië is het één van de meest voorkomende onkruiden in rijstvelden. En in Europa vormt hij een bedreiging voor de maisoogst. Deze soort houdt namelijk heel erg van goed bemeste akkers. En één van zijn favorieten zijn maisakkers die worden bemest met drijfmest. Daar komt nog eens bij dat hij zo nauw verwant is aan mais dat veel van de bestrijdingsmiddelen die op maisakkers worden gebruikt geen invloed hebben op de Europese hanenpoot.

Ook in Erp te vinden

Ik woon in Erp, een klein dorpje in het oosten van Brabant. Er is waarschijnlijk geen plek in Nederland waar zoveel koeien- en varkensstallen staan, als in deze regio. Mest hebben we dus letterlijk in overvloed. En veel van die mest wordt uitgereden op de akkers. En omdat koeien graag mais eten, zijn ongeveer 90% van alle akkers hier in de omgeving maisakkers.

Het zal je dan ook niet verbazen dat ik de Europese hanenpoot hier in Erp op verschillende plaatsen te vinden is.

Vorig jaar viel me ineens iets op aan deze gehate grassoort. Er zat namelijk een vreemde knobbel op. De app OBSidentify had geen idee wat hij ervan moest maken. Hij kwam met suggesties als ‘Witte esdoornmijt’, ‘Aardappelgalwesp’ en zelfs ‘Kroosvlindertje’. Ik mocht dan geen idee hebben wat ik zag, maar ik had wel door dat OBSidentify er ook geen chocolade van kon maken. Gelukkig ben ik niet voor één gat te vangen en met een beetje speurwerk en wat navragen kwam ik al snel op het spoor van de dader: Ustilago trichophora, een soort brandschimmel.

Wat is een brandschimmel?

Brandschimmels zijn ziekteverwekkers die vooral op de familie van de grassen voorkomen. De schimmels tasten de voortplantingsorganen van de gastheer aan en vormen daar gallen. Deze gallen groeien, totdat ze uiteindelijk open barsten en daarbij hun sporen verspreiden.

Er zijn verschillende soorten brandschimmels die ieder parasiteren op een specifieke grassoort. Zo heb je de builenbrand, ofwel de maisbrand die parasiteert op mais. De wetenschappelijke naam van deze brandschimmel is Ustilago maydis en dat is dus het broertje van Ustilago trichophora die de Europese hanenpoot aantast.

De Ustilago trichophora is zo nieuw en zeldzaam in Nederland dat hij nog niet eens een Nederlandse naam heeft. Pas in 2016 is deze soort voor de eerste keer in Nederland gezien, al vermoedt men dat de soort al langer in Nederland voorkomt. En eigenlijk vermoed ik ook dat de soort niet zo zeldzaam is als wel wordt gedacht.

Verspreiding van Ustilago trichophora in Nederland

Toen ik de Ustilago trichophora vorig jaar voor het eerst zag ben ik er eens op gaan letten. En al snel vond ik de brand op veel meer planten van de Europese Hanenpoot. Niet alleen in de buurt van de eerste vindplaats, maar ook een eind verder weg en zelfs aan de andere kant van Erp in het buitengebied. Uiteindelijk vond ik de brand in een paar weken tijd op zes verschillende plaatsen, vaak met verschillende kilometers afstand tussen de vindplaatsen.

En toen ik de Europese hanenpoot dit jaar weer in bloei zag komen, ben ik er weer op gaan letten. En de brand heeft zich in moordend tempo uitgebreid. Op sommige plaatsen kan ik nauwelijks nog een stengel vinden die niet is aangetast door de schimmel.

Ik kan me daarom niet voorstellen dat de Ustilago trichophora echt zo zeldzaam is als wel wordt gedacht. Ik denk dat hij zichzelf stiekem als een lopend vuurtje aan het uitbreiden is. Maar waarom wordt hij dan niet meer waargenomen? Zeg nou zelf: Wie is er zo gek om te letten op een vergroeiing op onkruid? Ja, ik dus…

Het blijkt zelfs dat er onderzoek wordt gedaan of het mogelijk is de Europese Hanenpoot te bestrijden met Ustilago trichophra. Dus misschien dreigt er in de toekomst wel degelijk brand voor deze lastige plant.

Een Nederlandse naam

Ustilago trichophora is natuurlijk niet uit te spreken. We hebben dus een Nederlandse naam nodig. En aangezien niemand de moeite heeft genomen om er één te verzinnen doe ik het maar. Bij deze noem ik de Ustilago trichophora: Hanenbrand! Een passende naam toch?

En zolang niemand een echte Nederlandse naam verzint, houd ik deze naam lekker aan. En er is niemand die kan zeggen dat het niet klopt.