Het is herfst. De dagen worden korter en kouder. Voor veel dieren is dit het moment om zich voor te bereiden op de naderende winter. De ganzen trekken luid gakkend naar het zuiden toe, in hun typische V-formatie. Eekhoorns leggen de laatste hand aan hun wintervoorraad. En vleermuizen zoeken een beschutte plek, kruipen dicht bij elkaar en gaan in winterslaap. Ieder dier heeft zijn eigen manier om de winterse kou te overleven. Maar niet alleen dieren bereiden zich voor, ook veel planten nemen maatregelen tegen de aankomende vorstperiode.
Voorbereidingen op de winter
Wanneer de temperatuur onder de vijf graden zakt kunnen boomwortels geen vocht meer opnemen. Als de boom niets doet zou hij uitdrogen door al het water dat uit de bladeren verdampt. Daarom moet de boom van zijn bladeren af voordat het zover is. Dat is echter gemakkelijker gezegd dan gedaan, want de voedingsstoffen die de boom nodig heeft worden gemaakt in de bladeren.
In de bladeren zitten de bladgroenkorrels. In deze bladgroenkorrels vindt de fotosynthese plaats, het proces waarbij koolstofdioxide en water (onder invloed van zonlicht) worden omgezet in glucose. Zoals de naam al doet vermoeden zorgen deze korrels voor de groene kleur van de bladeren. Vanaf het begin van de lente, wanneer de bladeren ontluiken, worden deze voedselfabrieken door de plant aangemaakt. Maar wanneer de lichtintensiteit en temperatuur in de herfst afnemen, neemt ook de productie van de bladgroenkorrels af. De plant weet dat het tijd is om zich voor te bereiden op de winter.
Waarom verkleuren bladeren in de herfst?
De plant wil zijn bladeren niet zomaar los laten, dat zou een grote verspilling van grondstoffen zijn. De bladgroenkorrels zijn erg kostbaar, dus breekt de plant deze af en slaat de grondstoffen op in de takken. Zo kan de boom in het voorjaar weer een goede start maken.
Als de bladgroenkorrels zijn afgevoerd worden andere kleuren zichtbaar. Zo geeft xantofyl een gele kleur en is caroteen oranje. Deze keuren zaten altijd al in het blad, maar door de grote hoeveelheid groen waren ze eerder niet zichtbaar. De kleur rood zit niet van nature in het blad. Het rode anthocyaan wordt in de herfst speciaal aangemaakt. Het is niet geheel duidelijk waarom dit gebeurt, maar waarschijnlijk als bescherming tegen de kou en de felle herfstzon.
De herfstkleuren van de bladeren verschillen per boomsoort, maar zijn ook afhankelijk van de standplaats van de boom en het weer.
De boom in winterslaap
Als de boom voldoende grondstoffen uit het blad heeft teruggehaald vormt hij een kurklaagje tussen het blad en de tak. Hierna laat de boom zijn bladeren vallen. De sapstroom valt nagenoeg stil en de boom groeit nauwelijks. Net als veel dieren die een winterslaap houden teert de boom nu op zijn reserves. Pas als de knoppen in het voorjaar uitlopen ontwaakt hij weer.