In de loop van de IVN Natuurgidsen opleiding (NGO) zijn er verschillende opdrachten die je moet uitvoeren. Een van deze opdrachten is het houden van een vijf-minuten-praatje. Eigenlijk niet meer dan een spreekbeurt van vijf minuten, zoals we al kennen van de basisschool. De enige restrictie is dat het onderwerp te maken moet hebben met de opleiding. Aangezien we allemaal natuurliefhebbers zijn is dat niet eens een beperking, maar een voorrecht. Deze week was het mijn beurt voor een vijf-minuten-praatje.

Het onderwerp voor mijn praatje stond voor mij al lang vast. Het moest over libellen gaan, aangezien dat toch wel mijn favoriete dieren zijn, niet alleen om te fotograferen, maar ook de levenswijze van deze prachtige insecten heeft mij altijd geboeid. Het onderwerp ‘libellen’ is natuurlijk veel te breed om in vijf minuten te vertellen, daarover kan ik wel een avondje vullen. Ik moest er een klein stukje uit halen. Dus heb ik gekozen voor de meest fascinerende gebeurtenis van de Nederlandse natuur: het uitsluipen.

Wat is uitsluipen?

Libellen brengen het grootste deel van hun leven onder water door. De meeste soorten libellen leven niet langer dan een paar maanden als volwassen insect. Maar voordat de libel zover is brengt hij eerst een tijd onder water door, als larve. Bij sommige soorten duurt het larvaal stadium één tot twee jaar, bij andere soorten kan het wel vijf jaar duren. Gedurende die tijd gedraagt de larve zich als een regelrechte vreetmachine. Alles wat hij aan kan verdwijnt tussen zijn machtige kaken; zoetwaterpissebedden, vlokreeftjes, kleine visjes, dikkopjes en zelfs soortgenoten zijn niet veilig voor de libellenlarve.

Libellen zijn hemimetabool. Dit wil zeggen dat ze een onvolledige gedaanteverwisseling hebben. Dit in tegenstelling tot soorten als bijvoorbeeld vlinders, welke een volledige gedaanteverwisseling hebben. Tussen de fase als rups en de volwassen vlinder zit de popfase. Binnen in de pop wordt het hele lichaam van de rups afgebroken en opnieuw opgebouwd als een vlinder, compleet met vleugels. Libellen kennen deze popfase niet. Ze vervellen zich een aantal keer en na iedere vervelling lijken ze een beetje meer op hun volwassen vorm.

Na acht tot zestien vervellingen is de tijd voor de laatste vervelling aangebroken. Hiervoor klimt de volgroeide larve uit het water en breekt uit zijn larvenhuid. Dit proces, waarbij de larve een volwassen libel wordt, heet uitsluipen.

Het uitsluipen

Hoe bijzonder is het, dat een dier wat zijn hele leven onder water heeft geleefd, op een dag besluit om op het land te klimmen, om vervolgens vleugels te krijgen en weg te vliegen? Als je er over nadenkt is het bizar. Toch is dit hoe de levenscyclus van de libel in elkaar zit.

Het is bijna niet te doen om het uitsluipproces te beschrijven met enkel woorden. Dus zal ik aan de hand van een serie foto’s laten zien hoe het uitsluipen werkt.

Bij de meeste libellen duurt het uitsluipen enkele uren, alleen de rombouten staan erom bekend dat ze erg snel uitsluipen, vaak duurt het bij hen niet langer dan een kwartier.

Gevaarlijk

Uitsluipen is voor een libel niet zonder gevaar, want tijdens het hele proces zijn ze weerloos tegen aanvallen van rovers, zoals spinnen en vogels. Bovendien kan er vrij gemakkelijk iets fout gaan tijdens het uitsluipen. Als je veel naar libellen kijkt zie je regelmatig exemplaren met uitsluipfoutjes, waarbij een vleugel niet goed is volgepompt, of zelfs geheel ontbreekt. Vaak is dat geen probleem, want zelfs met drie vleugels kunnen libellen nog prima vliegen. Soms zijn er echter ook exemplaren, waarbij het zo erg is misgelopen dat het insect nooit zal kunnen vliegen.

Gelukkig zijn dit uitzonderingen en vliegen de meeste libellen na het uitsluipen gewoon de wijde wereld in.