Schimmels kunnen hun eigen voedsel niet maken, zoals planten dat wel kunnen. Ze moeten op een andere manier aan hun voedsel komen. Zo zijn er veel paddenstoelen die leven op dood hout. Ze breken de houtcellen af en gebruiken de vrijgekomen cellulose als bouw- en brandstof. Schimmels zijn één van de weinige organismen die hout kunnen recyclen tot stoffen die ze zelf kunnen gebruiken. Daarom zijn schimmels, zoals paddenstoelen, zo belangrijk als opruimers van het bos.
Dat paddenstoelen dit nuttige werk doen weten de meeste mensen wel, het wordt vaak al op de basisschool aan kinderen geleerd. Maar wat veel minder mensen weten is dat er ook schimmels zijn die op een andere manier aan de stoffen komen die ze nodig hebben. Zij gaan direct naar de bron en sluiten een deal met de planten waar ze beiden beter van worden.
Wat is mycorrhiza?
Veel schimmels vormen onder de grond een zwamvlok, of mycelium. Dit is een netwerk fijne schimmeldraden, ook wel hyfen genoemd. Als deze schimmeldraden van mychorriza vormende paddenstoelen bij de wortels van een plant komen kunnen ze een verbinding aangaan met die plant. De schimmelschimmeldraden zijn zo klein dat ze in de ruimte tussen de wortelcellen van de plant passen. Als ze zich verbonden hebben beginnen de schimmel en de plant stoffen uit te wisselen.
In de Amerikaanse staat Oregon groeit een Sombere Honingzwam, waarvan het ondergrondse mycelium naar schatting 2400 jaar oud is en een oppervlakte van bijna 9km2 beslaat. Dit mycelium staat bekend als het grootste organisme ter wereld. De Sombere Honingzwam vormt geen symbiose met planten, maar staat bekend als een paraciet.
Door het formaat van een zwamvlok en doordat hij bestaat uit heel veel minuscule draadjes kan de schimmel veel gemakkelijker bij het water en de voedingsstoffen in de bodem dan de wortels van de plant. De schimmel neemt deze stoffen op uit de bodem en geeft ze aan de plant. In ruil daarvoor haalt de plant glucose en zetmeel uit zijn bladeren en geeft dit terug aan de schimmel. Deze symbiotische samenwerkingsvorm tussen schimmels en planten wordt een mycorrhiza genoemd.
Op twee na vormen alle boleten een mycorrhiza, zo ook deze kastanjeboleet. In tegenstelling tot wat zijn naam doet geloven is het geen specialist van de kastanje, maar kan hij met verschillende loof- en naaldbomen een symbiose vormen.
De schimmel krijgt zo van de plant de voedingsstoffen die hij nodig heeft om te overleven. Maar voor de planten is mycorrhiza net zo belangrijk om te kunnen overleven. Het vergroot het effectieve worteloppervlak van de planten tot wel duizend keer. Hierdoor kan hij voedingsstoffen aan die hij anders niet had kunnen bereiken. Het is niet voor niets dat meer dan 80% van alle hogere planten mycorrhiza gebruiken.
Communicatie tussen planten
De symbiose gaat echter nog verder. Want de zwamvlok verbindt zich niet met een enkele plant, maar met een hele groep planten. Sommige schimmels zijn echte specialisten die zich maar aan één soort verbinden, terwijl andere schimmels een mycorrhiza vormen met verschillende soorten naald- en loofbomen. Via de schimmeldraden kunnen de bomen in een netwerk met elkaar communiceren. Als bijvoorbeeld één plant wordt aangevallen door luizen en daar antistoffen voor aanmaakt, dan merken andere planten in het netwerk dit en kunnen ze uit voorzorg ook antistoffen gaan aanmaken.
De Holsteelboleet is een echte specialist, die alleen een mycorrhiza vormt met de Larix.
Als je weet dat het vormen van een mycorrhiza voor zowel de plant als de schimmel van levensbelang is, kun je jezelf voorstellen wat er gebeurd als één van de twee wegvalt. Daarom is het alarmerend dat de laatste jaren het aantal mycorrhiza-vormende paddenstoelen sterk achteruit loopt door milieuvervuiling en verdroging. Vooral de specialistische schimmels hebben het erg zwaar.
