16 februari 2010 was een sneeuwwitte, winderige dag. Een dag waarop de meeste weldenkende mensen met een kop warme chocolademelk wegkruipen onder een dekentje en Netflix aanzetten. Maar bij veel natuurfotografen lijkt er op zulke dagen een draadje los te zitten. Nu lijkt er bij natuurfotografen wel vaker een draadje los te zitten, maar dat is een heel ander verhaal.

Door de klimaatverandering krijgen we steeds minder sneeuwdagen. En die enkele witte dag in het jaar die we krijgen, dan wil ik naar buiten om de natuur op één van zijn meest magische momenten vast te leggen. Zo kwam het dat ik in een winters bos een bijzondere ontmoeting had.

Een bijzondere ontmoeting

Ik liep op een open plek in het bos, op zoek naar besneeuwde bomen of prenten in de maagdelijke sneeuw. Ik weet niet waarom het me opviel, maar ik zag een verdord blad over het besneeuwde veld dwarrelen. Het duurde even voor het tot me doordrong dat het blaadje tegen de wind in dwarrelde..

Heh, wat? Tegen de wind in?

Toen ik dichterbij ging kijken bleek het geen blad te zijn, maar een nachtvlinder die vocht tegen de wind die over het veld joeg. Ik had geen idee wat voor vlindertje het was, maar ik wist wel dat dit een bijzonder moment was. Want wie verwacht er nu midden in de winter, met vrieskou en een flink pak sneeuw, een insect te vinden? Ik niet in ieder geval. Wat een bikkel is dat! Slechts weinig dieren zijn zulke geboren overlevers als een koudbloedige vlinder in het midden van de bloemloze winter.

Mijn fascinatie was gewekt. En nadat ik thuis was gekomen duurde het dan ook niet lang voordat ik had achterhaald wat voor motje ik had gefotografeerd: De kleine voorjaarsspanner.

Vrouwen van adel

En als je dan meer gaat lezen over de kleine voorjaarsspanner blijkt dat dit onopvallende motje een heel bijzonder verhaal heeft. Het is het verhaal van de evolutie aan het werk. En dat verhaal begint bij het seizoen waarin deze vlinders leven.

Ondanks de naam vind je de kleine voorjaarsspanner voornamelijk in februari en maart. In de winter is het voor veel insecten te koud. Er is niets te eten. Je moet dus zien rond te komen met het voedsel wat je maanden eerder, als rups al hebt gegeten. Iedere beweging die je maakt kost energie. Om in deze ijzige maanden te kunnen overleven moet je dus zoveel mogelijk energie besparen. Dat geldt vooral voor de vrouwtjes, want eitjes aanmaken en leggen kost veel energie. Dat kost zoveel energie dat het beter is om maar niet te gaan vliegen.

Het vrouwtje van de kleine voorjaarsspanner kun je het best vergelijken met een karikatuur van een adelijke vrouw. Als een heuse barones; voloptueus en zwaar geparfumeerd, ligt ze op haar chaise longue te pronken en laat de mannen op haar af komen. Vliegen is overrated, laat dat maar over aan die protserige mannen. Een echte dame spaart haar energie en blijft rustig op haar boomstam zitten wachten op een partner.

Het gevolg is dat de vleugels van de vrouwtjes in de loop van de evolutie zijn gereduceerd tot werkeloze stompjes. Om de mannen te lokken gebruikt ze haar onweerstaanbare parfum. De feromonen van de vrouwtjes lokken de mannetjes naar haar toe, die de geur op tientallen, soms wel honderd meter afstand kunnen ruiken. De mannetjes vergooien hun laatste restjes energie om een vrouwtje te vinden en met haar te paren. Hoe luier de vrouw, hoe meer energie ze over heeft om eitjes te leggen. Een perfecte strategie. Maar zowel voor de mannetjes als de vrouwtjes geldt dat ze maar een kort leven als volwassen insect hebben. Zonder voedsel om de verloren energie aan te vullen sterven ze al snel van uitputting.

Luie vrouwen aan de top

Deze strategie werkt zo goed dat meer vrouwelijke nachtvlinders deze techniek gebruiken. Ze hebben het vliegen afgezworen en vertrouwen op hun onweerstaanbare geur om de mannen naar zich toe te lokken. Het zijn vooral de nachtvlinders die in de koudere periode van het jaar vliegen waarbij de vrouwtjes in de loop van de evolutie hun vleugels hebben verloren. Dat zijn de vlinders waarvoor het sparen van energie belangrijker is dan voor de vlinders die in de warmere periodes van het jaar vliegen. Je kan hierbij bijvoorbeeld denken aan de kleine- en grote wintervlinder of de witvlakvlinder.

Maar ook nachtvlinders die in de zomer vliegen hebben de kracht van luiheid ontdekt. Het vrouwtje van de plakker heeft dan nog wel haar vleugels, maar vliegen kan ze nauwelijks. Ze blijft dicht bij haar cocon wachten tot de mannetjes haar hebben gevonden. Ik ben heel benieuwd hoe het vrouwtje van de plakker er over een paar duizend jaar uitziet. Zal zij dan ook haar vleugels verloren hebben?

Op zoek naar vrouwen

Toen ik dat had gelezen wilde ik dat natuurlijk ook fotograferen. Dat bleek echter gemakkelijker gezegd dan gedaan. Want zie die luie vrouwtjes maar eens te vinden…

Eerlijk gezegd heeft het ook jaren geduurd voordat ik echt serieus ben gaan zoeken. Ik speurde wel eens een paar bomen af, maar gaf de moed al snel op. Meestal was er wel iets leukers te doen, of iets mooiers te fotograferen. Want eerlijk is eerlijk; De geur is alleen voor de mannelijke vlinders aantrekkelijk en ook het uiterlijk is geen genot voor menselijke ogen.

Vorig jaar ben ik voor het eerst serieus gaan speuren. Op de derde boom die ik bekeek had ik meteen succes en vond ik het vrouwtje van de grote wintervlinder. Ik heb die dag nog honderden bomen bekeken, maar het bleef bij dat ene vrouwtje.

Samen op stap

Dit jaar was ik nog niet naar de luie vrouwen gaan zoeken. Toen mijn zoontje vroeg of we weer een keer samen gingen fotograferen was dat ook niet het eerste onderwerp wat in mij op kwam, want hij heeft niet het geduld om uren lang bomen af te speuren. Hij wil gewoon foto’s maken.

Maar ik zou het natuurlijk niet vertellen als we ze niet alsnog hebben gevonden. Tijdens het fotograferen viel mijn oog op een boom waar twee mannelijke kleine wintervlinders op zaten. En toen ik goed keek zag ik zelfs nog een derde. Omdat ik weet dat de vrouwtjes zo onweerstaanbaar zijn vermoedde ik direct dat er wel een vrouwtje in de buurt zou zitten. En na enig speurwerk vond ik haar inderdaad vlak bij één van de mannetjes. Ik heb er niet alleen een mooie foto van kunnen maken, maar ik heb mijn zoon ook iets kunnen laten zien wat maar weinig mensen weten, en hopelijk weer een vonkje in zijn hoofd en hart laten opvlammen.