Wellicht heb je het dambordje nog nooit in het echt gezien. Deze prachtige vlinder komt dan ook bijna niet meer voor in Nederland. Wil je ze graag zien, dan moet je bijvoorbeeld naar de Eifel gaan, waar deze soort nog volop voor komt. Maar ook in Duitsland gaan de aantallen achteruit door de bedreiging van het leefgebied.

Geen witje

Als je de vlinder voor de eerste keer ziet zou je kunnen denken dat hij bij de familie van de witjes hoort, net als het koolwitje en het oranjetipje. Dat is echter niet waar. Als je de vlinder goed bekijkt kun je op de onderzijde van de achtervleugels de oogvlekken zien die kenmerkend zijn voor de zandoogjes waar het dambordje bij hoort.

Het dambordje is een buitenbeentje binnen de groep van de zandoogjes. De meeste soorten hebben goede schutkleuren met veel bruin, terwijl het dambordje juist opvallend zwart-wit geblokt is. Daar heeft hij ook zijn naam aan te danken.

Een ander kenmerk waaraan je kan zien dat het geen witje is, zijn de poten. Als een dambordje zit of loopt lijkt het namelijk alsof hij maar vier poten heeft. Dit is kenmerkend voor de Aurelia’s; de overkoepelende familie waar de zandoogjes bij horen. Ze hebben wel zes poten, maar de twee voorste poten zijn sterk gereduceerd. Deze zogenaamde poetspoten worden alleen gebruikt om de roltong schoon te maken.

Slechte ouders?

De meeste vlindermoeders zijn heel secuur bij het afzetten van hun eieren. Ze leggen hun eitjes zorgvuldig op de juiste plant. De meeste rupsen zijn namelijk erg kieskeurig en lusten maar bepaalde soorten planten. Deze soorten worden de waardplanten genoemd. Zo legt de dagpauwoog zijn eitjes alleen op de brandnetel en lusten de rupsen van de koninginnenpage alleen schermbloemigen, zoals venkel, dille en peen.

Het vrouwtje van de dambordjes gaat anders te werk. Tijdens de vlucht laat ze op goed geluk een eitje vallen op een zonnige plek boven korte vegetatie. Gelukkig is de rups snel tevreden. Hij houdt van breedbladige grassoorten, zoals dravik en kamgras en die komen vrij veel voor.

Afname van het dambordje

Ik schreef in de inleiding dat het niet zo goed gaat met het dambordje. Je zou kunnen denken dat de matige moederzorg hier een oorzaak van is, maar dat is niet waar. Op de plaatsen waar het dambordje nog voorkomt vliegt hij vaak vrij massaal.

De voornaamste reden voor de afname van de soort ligt waarschijnlijk bij het verdwijnen van geschikte biotopen. Het dambordje moet voedselarme, bloemrijke weidegebieden hebben, die tot eind juni niet worden gemaaid. Door de bemesting en het vroege maaien zijn dit soort gebieden bijna niet meer te vinden.

In Nederland is deze vlinder nooit heel algemeen geweest, maar toch hebben we ook in ons land kleine populaties gehad. Die populaties zijn inmiddels allemaal verdwenen. Alleen in het zuiden van Limburg worden nog wel eens zwervende exemplaren waargenomen. In België is de soort ook achteruit gegaan. Daar staat hij inmiddels op de rode lijst. In Duitsland komt hij nog wel meer voor, maar neemt ook daar af. Het is niet voor niets dat het dambordje bij onze oosterburen dit jaar (2019) is uitgeroepen tot ‘vlinder van het jaar’. Deze twijfelachtige eer heeft hij niet gekregen omdat het zo goed met hem gaat.

Een verloren soort?

Gelukkig komt de soort in grote delen van Europa voor. En op veel plaatsen zijn de populaties groot en stabiel. Het dambordje zal echt niet zomaar verdwijnen. Maar of we de soort nog ooit in Nederland terug gaan krijgen is een heel ander verhaal.

Voorlopig zit er nog een populatie van deze vlinders aan de Belgische kant van de Sint-Pieterberg. Zolang die er zit zullen we ook aan de Nederlandse kant zwervende exemplaren tegen blijven komen. Ik betwijfel echter of we nog ooit een vaste populatie in ons land zullen krijgen. De stikstofdepositie door verkeer, industrie en landbouw is in Nederland zo hoog de er geen voedselarme gebieden meer zijn. Overal zie je brandnetels en bramen: een teken dat er teveel stikstof in de grond zit. Zolang dat niet verandert is het dambordje voor ons een verloren soort.

Bron:
De vlinderstichting: https://www.vlinderstichting.nl/vlinders/overzicht-vlinders/details-vlinder/dambordje
BUND NRW Naturschutzstiftung: http://www.bund-nrw-naturschutzstiftung.de/schmetterlinge_des_jahres/schmetterling_des_jahres_2019_der_schachbrettfalter/