Inspiratie komt soms uit vreemde hoeken. Meestal schrijf ik mijn verhalen over iets dat ik heb gezien of heb meegemaakt, maar deze keer schrijf ik over iets dat er niet is. Over iets dat weg is. Eerst zat er er iets, maar dat is nu weg. Wat overblijft is een gat. Dus schrijf ik deze keer een blog over een gaatje.
De voorgeschiedenis
Ik zal bij het begin beginnen. En dat is bij de laatste theorieles van de IVN Natuurgidsen opleiding. Aan het einde van de avond kregen we weer huiswerk mee. De cryptische omschrijving die we erbij kregen was:
“Dit is een bruggetje naar de volgende les, waarin we het gaan hebben over het overwinteren van dieren.”
Wat we uitgereikt kregen was een hazelnoot…

Maar het ging natuurlijk niet om die hazelnoot. Waar het om ging was het kleine gaatje dat in ieder van die hazelnoten te vinden was. Was er iets naar binnen gekropen? Of juist naar buiten? Een van mijn medecursisten had direct een ingeving.
“Is dit niet door een snuitkever gedaan?”
Een snelle blik in een meegenomen boek bevestigde dit.
Uit: Veldgids diersporen van Annemarie van Diepenbeek (ISBN 90-5011-114-9)
“Hazelnoten met ronde gaatjes van ± 2 mm doorsnee: deze wijzen erop dat er een larve van de hazelnootsnuitkever is uitgekropen.”
Daarmee hebben we dus een begin voor onze zoektocht. Want wat heeft dit nu te maken met het overwinteren van dieren?
De levenscyclus van de hazelnootsnuitkever
Net als alle insecten begint het leven van de hazelnootsnuitkever (ofwel de hazelnootboorder) als een eitje. De vrouwelijke snuitkevers gaan op zoek naar de jonge, nog groene hazelnoten en boren er met hun lange snuit een klein gaatje in, waarna ze er een eitje in leggen. Acht tot tien dagen later komt er uit het ei een larve gekropen. Deze larve voedt zich met het vruchtvlees van de hazelnoot. Na ongeveer twee maanden vreten is de larve ongeveer 15mm. lang. Als de hazelnoot van de boom valt bijt de larve een gat in de harde buitenwand van de vrucht en verlaat zijn veilige broedkamer.
Hè, wat? Krijgen de een hazelnoot en een opdracht met als thema overwinteren, en dan kruipt die larve net voor het hoogtepunt uit onze noot. Wat een anti-climax. Geen overwintering in een veilige harde noot.
Als je er een beetje over nadenkt is het eigenlijk ook wel logisch, want hazelnoten zijn een zeer gewilde wintervoorraad voor verschillende soorten kleine zoogdieren. Als hij daar zou blijven zitten valt hij vast en zeker te prooi aan een gulzige muis of eekhoorn. Geen goede overwinteringsplaats dus. Maar waar blijft de larve dan wel?
Even pauze
De larve van de hazelnootboorder graaft zich in tussen de wortels van de hazelaar, waar hij op ongeveer vijftien centimeter diepte een cocon voor zichzelf maakt. Hier begint de larve aan een diapauze. Dit is een staat van sterk verlaagd metabolisme en immobiliteit, vaak veroorzaakt door het verkorten van de dagen en/of lagere temperaturen. Naast deze klimatologische omstandigheden is de diapauze ook verankerd in de genen van het dier en zijn er hormonen die de diapauze reguleren. Tijdens deze diapauze zijn de dieren veel minder vatbaar voor ongunstige condities, zoals extreme temperaturen, droogte en verminderd voedselaanbod. Het is dus eigenlijk een soort winterslaap, zoals we kennen van andere dieren.
Zijn we dan aan het einde van het verhaal? Nog niet. Je zou denken dat in de lente de volwassen kever uit de grond omhoog komt, om te eten en voor nageslacht te zorgen, maar dat gebeurt niet. Heel de lente blijft de larve in zijn cocon. Midden in de zomer vindt de metamorfose naar volwassen kever plaats. Voor veel larven al na één winter, maar er zijn larven bij die twee of drie winters lang als larve in hun cocon verblijven voordat ze een volwassen snuitkever worden. Blijkbaar zijn deze cocons erg comfortabel, want ook de volgroeide hazelnootboorders blijven lekker zitten. Nog één keer overwinteren ze in de veilige cocon. En als dan de lente komt graven de volwassen kevers eindelijk een weg naar boven.
Een blog over een gaatje…
En zo kun je dus een heel verhaal vertellen over een gaatje in een hazelnoot. Een verhaal over een bijzondere larve die meerdere jaren kan overleven op de inhoud van een enkele noot. En natuurlijk een verhaal over diapauze. Wat je allemaal al niet kan leren van een gaatje…