De Leijgraaf is een gekanaliseerde beek, die tussen Boekel en Erp uit de Aa ontspringt en ongeveer twintig kilometer verderop bij Berlicum weer in de Aa stroomt. Op het eerste gezicht is het niet eens een mooie beek. Tijdens de ruilverkaveling in de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw is de Leijgraaf grotendeels rechtgetrokken en zijn er stuwen geplaatst om het waterpeil te kunnen regelen. Hierdoor werd de landbouw waarde van de aanliggende akkerlanden aanzienlijk verhoogd, maar voor de natuurliefhebbers bleef er weinig meer over om van te genieten.
De afgelopen twintig jaar is daar gelukkig flink verbetering in gekomen. Niet alleen is men de natuurhistorische waarde van de waterloop meer gaan waarderen, maar dat de Leijgraaf is aangewezen als ecologische verbindingszone in het Natuurnetwerk Nederland (voorheen de ecologische hoofdstructuur) heeft daar ook zeker bij geholpen.
Bijzonder water
Het gebied waar de Leijgraaf nu stroomt was van oudsher een laaggelegen gebied aan de rand van de Peelrandbreuk, een geologische breuk in de aardkorst. Ten noordoosten van deze breuk bevindt zich de hoger gelegen Peelhorst en aan de andere kant vindt je de Centrale slenk. Op de rand van de Peelhorst vindt je wijstgronden, waar kwelwater uit de grond omhoog komt. Dit kwelwater stroomde door geulen naar de lager gelegen Centrale slenk en bleef daar staan. Dit veroorzaakte een nat gebied, dat ‘de meer’ of ‘de jeucke’ werd genoemd. Om dit water af te voeren werd in de 14e eeuw de Leijgraaf aangelegd. De naam van deze beek betekent dan ook letterlijk ‘geleide gegraven loop’.
Het is dit kwelwater van de wijstgronden wat het gebied bijzonder maakt, het heeft namelijk een andere samenstelling dan gewoon oppervlaktewater. Het water is zuurstof- en voedselarm, maar wel ijzerhoudend. Door deze bijzondere samenstelling vind je in het gebied planten en dieren die je elders niet zo snel tegenkomt. Zo vliegt de bandheidelibel in grote getale langs de Leijgraaf, terwijl hij in de rest van het land behoorlijk zeldzaam is.
Ecologische verbindingszone
Dat de Leijgraaf is aangewezen als ecologische verbindingszone binnen het Natuurnetwerk Nederland heeft de natuurwaarde van de beek ook veel goeds gedaan. Sinds het begin van deze eeuw zijn er verschillende projecten uitgevoerd om de waterloop aantrekkelijker te maken voor verschillende doelsoorten, waaronder de das, de kleine modderkruiper en verschillende struweelvogels. Zo zijn de oevers op verschillende plaatsen natuurvriendelijker gemaakt en zijn er veel poelen aangelegd. Dit alles heeft ervoor gezorgd dat de Leijgraaf er inmiddels al weer heel anders uit ziet.
Hoewel de Leijgraaf nog steeds een smalle strook natuur is, ingesloten door landbouwgrond, heeft het gebied inmiddels een hele metamorfose ondergaan. Waar het eerst uitsluitend dienst deed als afvoer kanaal voor het overtollige water van de akkers, is het nu een levensader voor de natuur in het gebied. De beek en zijn oevers is een groeiplaats van veel mooie planten en een thuis voor even zoveel dieren.
